رادیولوژی یکی از دستگاه های تصویر برداری است که اساس آن بر اشعه ایکس است. اشعه ایکس بخشی از امواج الکترو مغناطیسی است که فرق آن با دیگر امواج در طول موج آن است. اشعه ایکس توسط یک لامپ که دارای سطح خلا بالاست تولید می شود.
جنس لامپ از پیرکس است در داخل محفظه لامپ یاشیشه دو الکترود به نامهای آند و کاتد قرار دارد و خود لامپ در محفظه استوانه ای شکل از جنس فولاد قرار گرفته است. اختلاف پتانسیل به وجود آمده بین دو قطب سبب ایجاد اشعه ایکس می گردد. عامل تشکیل تصویر رادیو گرافی عبور اشعه ایکس از بدن به دلیل اختلاف چگالی و ضریب جرمی می باشد (چگالی، نسبت جرم به حجم است).
در اواخر قرن نوزدهم فیزیکدان معروف کنراد روتنگن در آزمایشگاه خود به کشف تازه ای دست یافت که آن اشعه ایکس بود. مقیاس اشعه ایکس میلی سيورت (mili Sievert) است.مثلا برای دریافت تصویر سینه 0.1 میلی سیورت اشعه نیاز است.
کلمه رادیولوژی از دو کلمه رادیو به معنای تابش موج و تابش اشعه ولوگوس (Logos) به معنای بیان تشکیل شده است؛ به طور خلاصه رادیو گرافی یعنی مطالبی که از زبان اشعه بیان می شود. برای رادیوگرافی تکنسین بیمار را در وضعیت مناسب بر روی تخت رادیولوژی قرار می دهد.
یک صفحه که فیلم رادیولوژی در آن قرار گرفته و کاست رادیولوژی نامیده می شود، در نزدیکی اندام مورد نظر قرار می گیرد. درحقیقت اندام مورد نظر بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار می گیرد و پس از آن رادیوگرافی انجام می شود.
در داخل کاست، فولی که از جنس مخصوصی طراحی شده، اشعه ایکس را تبدیل به نور می کند و با تابش نور به فیلم رادیوگرافی که بسیار حساس است، تصویر ارائه شده را دریافت می کند و همچنین فولی علاوه بر آن از تابش اشعه اضافی به بیمار جلوگیری می کند.
برای محدود کردن و تنظیم اشعه ایکس از کولیماتور استفاده می شود. این وسیله به خروجی تیوپ اشعه ایکس وصل می شود. کولیماتور دارای دو دریچه خروجی است که می تواند با باز بسته کردن آنها محدوده و شدت تابش اشعه را تعیین نمود.
در اتاقهای رادیولوژی از سرب که می تواند از عبور اشعه جلوگیری کند استفاده می شود. دستگاه رادیولوژی اکثرا در بیمارستان ها و درمانگاه های بزرگ وجود دارد. اشعه ایکس برای زنان باردار مضر است و یکی از مواردی است که در رادیوگرافی باید به آن توجه کرد.
نوع جدید رادیو گرافی به صورت دیجیتال است که نیاز به فیلم نیست بلکه در صفحه مانیتور می توان تصاویر را مشاهده نمود و در صورت نیاز آن را بر روی فیلم چاپ کرد. مزیت رادیو گرافی جدید سرعت بالا کاهش هزینه به دلیل عدم استفاده از فیلم رادیولوژی و ارسال تصویر از اینترنت به بخش های دیگر، کیفیت بالای تصاویر امکان هرگونه تغییرات مانند بزرگ و کوچک کردن تصاویر روشن یا تیره کردن آن برای مطالعه بهتر می باشد.
دستگاه رادیولوژی یا به صورت پرتابل است که در آمبولانس ها مورد استفاده قرار می گیرد که دارای حجم و وزن کم و قابل حمل و نقل با كیف یا صندوق است. اما از توان الکتریکی کم برخوردار است و حدودا بین ۲۰ تا ۳۰ میلی آمپر قدرت دارد. این دستگاه می تواند دارای باطری قوی باشد تا در جایی که به برق دسترسی نیست از آن استفاده شود.
دستگاه دیگر به صورت موبایل و متحرک است که از پرتابل بزرگتر و سنگین تر که بر روی ترایلی چرخدار قابل جابهجایی می باشد. در هنگام ضرورت می توان در بخش های مختلف که بیمار نتواند در اتاق رادیولوژی حضور پیدا کند به صورت بالینی مورد استفاده قرار گیرد. این دستگاه از توان الکتریکی بیشتری برخوردار است و تا ۱۰۰ میل آمپر توان الکتریکی دارد و در بسیاری از کارها که از قدرت رادیوگرافی پرتابل به دلیل پایین بودن توان بر نمی آید دستگاه رادیولوژی موبایل انجام می دهد.
دستگاه رادیوگرافی بزرگ همان گونه که گفته شد در بیمارستانها و درمانگاه های بزرگ نصب می گردد که دارای توان الکتریکی بسیار بالایی می باشد و به خوبی قادرند از تمام نقاط بدن تصویر برداری نمایند.
این نوع رادیوگرافی دارای تخت مخصوص بوده و امکانات ویژه ای جهت تصویربرداری دارد و در اتاقی مخصوص پایه گذاری می شود که معمولا برای جلوگیری از نفوذ اشعه سرب کوبی می شود و دارای برق سه فاز است. بخشی از سیستم کنترلی آن در قسمت جداگانه ای به نام اتاق کنترل قرار دارد که اپراتور می تواند از آن برای رادیو گرافی استفاده کند.
ساده ترین روش رادیوگرافی فلوئوروسکوپی است. با قرار گرفتن بیمار در پشت دستگاه که مجهز به فلوئوروسکوپ در عرض چند دقیقه می توان قسمت موردنظر بدن را مشاهده کرد. از این روش می توان برای مشاهده ضربان قلب، حركات تنفسی یا حرکت ماده حاجب در مجاری گوارشی استفاده نمود. جریان مولد اشعه ایکس در دستگاه فلوئوروسکوپ بین ۱ تا ۵ واحد پرتاب اشعه ایکس است.
بهترین وسیله برای نمایش دستگاه گوارش که پس از خوردن باریم خوراکی توسط بیمار صورت می گیرد فلوئوروسکوپی است. رادیولوگ به خوبی می تواند عملکرد مری و معده را مشاهده نماید.
در روش قلوئوروسکوپی به جای فیلم از صفحات شیشه ای فلوئورسانس که سبب مرئی شدن تصویر در هنگام تشعشع رادیوگرافی است، استفاده می گردد.
سیگنال های دریافت شده توسط یک سیستم تلویزیونی مدار بسته مشاهده و ضبط می گردد چون تصاویر فلوئوروسکوپی از مجموعه تصاویر پشت سر هم به دست می آید در اورتوپدی جایگاه خاصی دارد، به خصوص زمانی که در جراحی هایی که نیاز است شکستگی استخوان ها و تغییرات آن همزمان مشاهده شوند. از فلوئوروسکوپ می توان جهت آنژیو گرافی استفاده کرد.
نوعی دیگر از رادیوگرافی پانورکس است که برای دندان پزشکی و بررسی فک بالا و پایین و دندان ها به کار می رود، نوعی دیگر از رادیوگرافی ماموگرافی است که توسط دستگاه مخصوصی صورت می گیرد.
متاسفانه سرطان سینه یکی از رایج ترین موارد سرطان به خصوص در میان زنان از سن ۴۰ تا ۴۵ سالگی است ،اما خوشبختانه با تشخیص به موقع توسط این دستگاه ۹۰ درصد کسانی که مبتلا به سرطان سینه می شوند مداوا و عمر طولانی پیدا میکنند. کم خطرترین روش تشخیص تومور سینه از طریق دستگاه ماموگرافی است.
برگرفته از کتاب: آشنایی با دستگاه های پزشکی
نویسنده: محمد سرشار
نظرات کاربران