آشنایی با وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی

میکروسکوپ MICROSCOPE  و انواع آن

این دستگاه از دو واژه یونانی میکرو به معنی ریز و کوچک و اسکوپ به معنی دیدن تشکیل شده است. دستگاهی است برای دیدن اجسامی که با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند.

شاید بتوان گفت اولین کسی که میکروسکوپ را ساخت روبرت هوک در قرن هفدهم بوده است. امروزه پس از گذشت چند قرن میکروَسکوپ های بسیار پیشرفته با عدسی های قوی ساخته شده است که در آزمایشگاه ها و صنعت نقش بسزایی دارند.

انواع میکروسکوپ

انواع مختلف میکروسکوپ عبارتند از میکروسکوپ نوری که از دو بخش مکانیکی و نوری تشکیل شده که اجزای بخش مکانیکی در تشکیل تصویر نقش عمده ای ندارند. بخش نوری کل سیستم نوری میکروسکوپ را تشکیل می دهد و به شکل مستقیم در تشکیل تصویر نقش دارد.

نوعی دیگر از میکروسکوپ ها میکروسکوپ فلوئورسانس است که پیشرفت قابل ملاحظه ای در ساخت میکروسکوپ نوری بود. در این تکنیک از فلوئورفورهای مختلف برای آنالیز ساختارهای سلولی چه در نمونه های زنده و چه در بیجان استفاده می شود.

میکروسکوپ دیگر میکروسکوپ مرکب است که برای مشاهده نمونه های بسیار ریز استفاده می شود، نمونه ها بر روی صفحات شیشه ای مستطیل شکل به نام لام قرار می گیرند و توسط صفحات کوچک تر و نازک تری به نام لامل پوشیده می شوند و سپس نمونه ها زیر میکروسکوپ قرار می گیرند که معمولا یک چشمی یا دو چشمی هستند.

نوع دیگر میکروسکوپ، میکروسکوپ استریو یا میکروسکوپ تشریحی است که برای مشاهده نمونه های بزرگتر است مانند دیدن تمام یا قسمتی از سطح بدن یک حشره مورد استفاده قرار می گیرد. در آزمایشگاه های بیولوژی و فیزیولوژی مورد استفاده قرار می گیرد.

نوع دیگر میکروسکوپ الکترونی است که جایگزین مهمی برای میکروسکوپ نوری می باشد که در این  میکروسکوپ برای ایجاد تصویر به جای نور، از الکترون ها بهره گرفته شده است.

میکروسکوپ دیگر میکروسکوپ اشعه ی ایکس است در این نوع میکروسکوپ از تابش الكترومغناطیس اشعه ایکس برای ایجاد تصویر بهره گرفته می شود و مزیت میکروسکوپ اشعه ایکس این است که می توان نمونه های بیولوژیک را در وضعیت و حالت طبیعی  مشاهده کرد.

سانتریفیوژ CENTRIFUCUS ( به معنی گریز از مرکز)

دستگاهی است برای چرخاندن مواد با سرعت بالا، که برای جدا کردن ذرات جامد از یک مایع یا تقسیم مخلوط مایعات به اجزا مختلف به کار می رود، این دستگاه با گریز از مرکز مواد را از یکدیگر جدا می کند، فرآورده های خونی و نمونه های بیولوژیکی و مواد شیمیایی را معمولا به وسیله دستگاه سانتریفیوژ از هم جدا می کنند.

چرخش سریع ترین دستگاه سانتریفیوژ فعلا، با سرعت ۲۰۰۰۰۰ دور در دقیقه می باشد. اضافه بر کار آزمایشگاهی از دستگاه هایی شبیه به سیستم سانتریفیوژ برای آزمایش میزان مقاومت خلبانان نظامی و فضانوردان استفاده می شود تا با شتاب بالائی که ایجاد می کنند، مقاومت آنان سنجیده شود. یکی از دستگاه های مهم در فرآیند تولید انرژی هسته ای دستگاه سانتریفیوز می باشد که در نیروگاه با هدف تولید انرژی از آن بهره برداری می شود و یکی از دستگاه های مهم در غنی سازی اورانیم به شمار می رود.

اسپکتروفوتومتر SPELTOPHOTOMETER

اسپکتروفوتومتری روشی است برای اندازه گیری که چه مقدار ماده شیمیایی نور را جذب می کنند و با سنجش شدت نور که از طریق محلول نمونه عبور می کند، غلظت ماده شیمیایی به دست می آید.

دستگاه اسپکتروفوتومتر را طیف سنج نیز می گویند، این دستگاه شدت نور را به صورت تابعی از طول موج اندازه گیری می کند و در حقیقت این روش با استفاده از میزان جذب نور تعیین غلظت می کند، این روش قابلیت اندازه گیری نمونه های بسیار ریز را دارا می باشد و دارای تنوع زیادی در بازار بوده و بنا بر نیاز تهیه و مورد استفاده قرار می گیرد.

اسپکتروفوتومتر با نور ماوراء بنفش (UV) را علاوه بر اینکه در طیف سنجی مایعات استفاده می کنند برای گازها و جامدات نیز مورد بهره برداری قرار می دهند، اما اسپکتروفتومتر نور مادون قرمز یا IR در شناسایی مولکولی و ارتعاشات وابسته به ساختار آن استفاده می شود.

اسپکتروفتومتر به دو دسته تک پرتو و دو پرتو تقسیم می شود، که اولین نسل آن تک پرتو بوده است. معمولا ارزان تر و دارای سیستم و پیچیدگی خاصی نیستند اما در دو پرتو نور قبل از اینکه به نمونه برسد. خود به دو پرتو مجزا تفکیک می شود و این عمل یک امتیاز است که منبع و نمونه به طور همزمان خوانده می شوند و همچنین اسپکتروفتومتری دو پرتوی دارای دو آشکارساز نیز می باشد.

رفراکتور REFRACTOMETER

وسیله ای آزمایشگاهی برای اندازه گیری میزان ناخالصی ماده می باشد، امروزه در آزمایشگاه ها با استفاده از این وسیله علاوه بر اندازه گیری قند خون، چربی، شوری و غلظت مایعات را مورد بررسی قرار می دهند.

انواع رفراکتومتر

۱- آنالوگ (دستی)

۲- رومیزی

۳- دستی دیجیتالی

۴-رفراکتومتر آنلاین

رفراکتومتر را به فارسی می توان شکست سنج ترجمه نمود. زیرا از دو کلمه REFRACT به معنی شکستن و متر به معنی اندازه گیری می باشد. بهترین کاربرد این وسیله در آزمایشگاهها تعیین غلظت URINE است که در صنعت پرورش ماهی برای تعیین غلظت نمک و در پزشکی برای پی بردن بر میزان اوره و پروتئین خون و میزان نمک در آن می باشد.

سمپلر یا میکرو پیپت SAMPLER

در آزمایشگاه ها به خصوص در آزمایشگاه ها بیولوژی برای جابجائی حجم های کوچکی از مایعات مورد استفاده قرار می گیرد. میکرو پیپت برای حجم هایی از یک تا هزارمیکرو لیتر طراحی شده است. به وسیله یک پیستون مکانیکی با جابجائی هوا عمل می کند و دارای سرهای پلاستیکی یک بار مصرف جهت جابجایی و انتقال مواد شیمیایی،بیولوژیکی می باشد و به وسیله پیچی که در بالای سمپلر است می توان اندازه و مقدار نمونه را تعیین کرد.

پس از پایان کار با فشار دادن پیستون کناری سمپلر، بدون دخالت دست می توان نوک سمپلر را جدا کرد.

پی پت PIPETTE

لوله شیشه ای باریکی که برای برداشتن حجم معینی از مایعات که نیاز به دقت بالا دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.

دو نوع پی پت عرضه می شود، پی پت مدرج و پی پت حباب دار یا ژوژه، پی پت مدرج برحسب میلی لیتر درجه بندی و در سایزهای مختلف عرضه می شود که پی پت های معمولی هستند که بیشتر در آزمایشگاه ها برای آزمایشات معمولی به کار می روند.

اما پی پت ژوژه (حبابدار) که به پی پت حجم سنج نیز شهرت دارد حجم ثابتی از محلول را اندازه گیری می کند و به عنوان پی پت انتقال دهنده از آن استفاده می شود و دارای دقت بسیار بالا می باشد، دقت پی پت های معمولی ۱ ٪ میلی لیتر می باشد. اما پی پت های کوچک که برای برداشتن حجم های کم و دقیق استفاده می شود، دارای دقت بیشتری هستند برای پر کردن پی پت از پوآر پی پت استفاده می شود.

ارلن مایر ERLENMEYER

ظرف مخروطی شکل که قسمت بالای آن باریکتر و اندکی برگشته و قیفی شکل است که برای نگهداری، گرم کردن محلول ها، مایعات و یا برای هم زدن و مخلوط کردن آنها به کار می رود و در سایزها و انواع مختلف تولید می شود، نام ارلن از شیمیدان آلمانی به نام ارلن مایر گرفته شده است.

دکانتور یا قیف جداکننده SEPARATORY FUNNEL

برای جدا کردن مایعات مخلوط نشدنی از آن استفاده می شود به عنوان مثال، اگر آب و روغن را در دکانتور بریزیم برحسب چگالی مواد آن که چگالی بالائی دارد در زیر قرار گرفته و با باز کردن شیر دکانتور مایعی که دارای چگالی بیشتر است تخلیه می شود پس از خارج شدن مایع چگال تر و بستن شیر دکانتور دو مایع جدا از هم داریم، در سایزهای گوناگون تولید و عرضه می گردد.

دسیکاتور یا خشک کن DESICCATOR

وسیله ای است قابله ای شکل از جنس پیرکس درب دار که برای نگه داشتن مواد شیمیایی که به رطوبت حساس هستند مورد بهره برداری قرار می گیرد و از آن برای خشک کردن و محفوظ نگه داشتن مواد از خطر جذب گازها نیز مورد استفاده قرار می گیرد، نوعی از دسیکاتورها دارای شیری در بالای درب هستند که می توان از طریق آن هوای داخل دسیکاتور را تخلیه و به آن دسیکاتور خلا می گویند.

بورت BURETTE

یک استوانه باریک و دراز درجه بندی شده که برای اندازه گیری برداشتن حجم معینی از مایعات به کار می رود و متداول ترین آن بورت شیر دار است که بر اساس میلی لیتر درجه بندی شده است و در پایین بورت شیری جهت خارج شدن مایعات می باشد، بوسیله این شیر می توان میزان خروجی مایع را کنترل نمود.

بالن BALON

از این وسیله برای جوشاندن، تقطیر کردن و تعیین چگالی گازها استفاده می شود،به دو صورت ته گرد و ته صاف و در سایزهای مختلف عرضه می شود. نوعی از آن بالن تقطیر است که در کنار آن لوله تعبیه شده که بتواند مواد گازی از آن تخلیه شود.

نوع دیگر بالن، بالن ژوژه برای به حجم رساندن محلول استاندارد به کار می رود که به بالون حجمی نیز شناخته می شود جنس آن از شیشه بور و سیلیکات می باشد، ویژگی مهم این وسیله آزمایشگاهی گرد بورن ته بالن می باشد زیرا سبب رسیدن حرارت شعله بصورت یک نواخت به كل مایع می شود.

آبفشان

آبفشان یا پیست در آزمایشگاه و تحقیقات آزمایشگاهی ظرفی است پلاستیکی با شلنگی نوک تیز جهت آب مقطر و شستشوی رسوب یا اضافه کردن آب مقطر بکار می رود در پزشکی جهت شستشوی زخم با ریختن بتادین مورد استفاده قرار می گیرد در چند سایز تولید می شود.

بوته چینی یا کروزه

ظرفی مخروطی شکل شبیه انگشتانه است که لبه آن کاملا صاف، جداره های داخلی و خارجی آن صاف و صیقلی است. جنس آن عمدتا از جنس چینی است و برای اندازه گیری سولفات مس زاج سبز یا سولفات آهن و نمک قلیا یا کربنات سدیم بکار می رود و بدلیل مقاومت بالای این وسیله در آزمایشگاه سیستمی برای تجزیه و خشک کردن، رسوب کردن و ریختن در کوره الکتریکی استفاده می شود.

فلیم فتومتر FLAME PHOTOMETER

این دستگاه جهت اندازه گیری غلظت سدیم و لیتیم و پتاسیم خون و غلظت سدیم و پتاسیم دار طرحی شده است. طرز کار این دستگاه شبیه به اسپکتروفتومتر است با این تفاوت که اسپکتروفتومتر با لامپ الکتریکی و در فیلم فتومتر نور حاصل از شعله منبع نور سوختن فلز را مستقیما اندازه گیری می کند به فارسی می توان فیلم فتومتر را نورسنج شعله ترجمه کرد.

این دستگاه برای تعیین کمی و کیفی چندین نوع کاتیون به ویژه فلزاتی که به آسانی تحریک شده و با دمای شعله نسبتا کم به سطوح انرژی بالاتر می روند مانند سدیم و پتاسیم کلسیم مناسب است.

بن ماری BENMARIE

یک واژه فرانسوی است به معنی حمام آب و انگلیسی آن Water Bath می شود از این دستگاه برای گرم کردن تدریجی و یکنواخت محلولها در یک بازه زمانی خاص استفاده می شود دمای طبیعی مورد استفاده حداکثر ۱۰۰ درجه سانتی گراد است زیرا در بالاتر از آن آب بخار می شود، محفظه بن ماری همیشه باید حاوی تعداد کافی آب مقطر باشد و از آب يكبار تقطير استفاده شود در حقیقت بن ماری وسیله ای است جهت حرارت دادن غیر مستقیم که از زمانهای قدیم مورد استفاده قرار می گرفت حتی در آشپزی برای تهیه غذا و گرم کردن معرف ها و نمونه ها استفاده می شود و همچنین می توان قسمت های سرولوژیک، بیوشیمی و قسمت های دارویی را در آن انجام داد.

هود یا تهویه آزمایشگاهی FUMEHOOD

هود به معنی مکنده موضعی است که کار اساسی آن تامین گستره ای از مکش هوا به منظور دریافت موثر آلاینده ها و انتقال آن به درون هود می باشد. نوعی از هود، هود میکروبی است یا هود لامینار در آزمایشگاههایی که کشت سلولی و مواد بیماری زا انسانی از قبیل باکتری و ویروس، میکروبها، انگلها یا به کشت بافت و یا مواد سمی مورد استفاده قرار می گیرد از هود میکروبی استفاده می شود.

این دستگاه کنترل تهویه مکش ذرات معلق در هوای محیط یا کابین را که در طول روند میکروبیولوژی تولید می شود را بعهده می گیرد و کارکنان آزمایشگاهها را در هنگام کار از این ذرات دور نگه می دارد.

برگرفته از کتاب: آشنایی با دستگاه های پزشکی
نویسنده: محمد سرشار